Dlaczego wyceny IT tak często okazują się nietrafione? Badania pokazują, że ponad 80% projektów przekracza założone budżety lub terminy – i to nie tylko przez złożoność technologii czy brak wymagań. Ogromną rolę odgrywają subtelne mechanizmy psychologiczne – błędy poznawcze, które kształtują nasze decyzje i komunikację.

Estymacja jest jak poker – o rezultacie decyduje nie tylko technika, ale też psychologia i czynnik ludzki. Nawet w zwinnych projektach, gdzie wymagania się zmieniają, możliwe jest stosowanie wymiarowania, które wspiera iteracyjną wycenę i kontrolę kosztów. Zobacz, jak wymiarowanie wspiera estymacje w projektach Agile.

Ekspert może zaniżyć czas realizacji, chcąc potwierdzić swój profesjonalizm. Równocześnie, obawiając się nieprzewidzianych trudności, będzie skłonny zawyżyć koszt, by mieć margines bezpieczeństwa. Sprzedawca, działając pod presją szybkiego domknięcia kontraktu, może uprościć wycenę i pominąć ważne elementy. Klient może oceniać ofertę jako niejasną i zawyżoną.

To prowadzi do rosnącego ryzyka kosztów i opóźnień oraz pogorszenia relacji między stronami. W tym artykule pokażemy, jak zrozumienie błędów poznawczych oraz zastosowanie metodyki punktów funkcyjnych (Function Points, FP) może przynieść większą transparentność, obiektywizm i lepszą komunikację, zwiększając szanse na sukces projektu.

Zrozumienie błędów poznawczych w estymacji

Wycena projektów IT to nie tylko matematyka i dane techniczne – to również proces, w którym ludzie podejmują decyzje w warunkach niepewności, presji czasu i ograniczeń informacyjnych. Zanim przejdziemy do konkretnego rozwiązania, warto zrozumieć, dlaczego nawet doświadczonym ekspertom zdarza się pomylić w kalkulacjach.

Czym są błędy poznawcze?

Błędy poznawcze (ang. cognitive biases) to nieuświadomione uproszczenia i skróty myślowe, które stosujemy podczas przetwarzania informacji i podejmowania decyzji. W codziennym życiu pomagają nam one radzić sobie z nadmiarem danych, ale w tak złożonych procesach jak estymacja projektów IT mogą prowadzić do nietrafnych ocen, napięć w relacjach z klientami czy zawirowań budżetowych.

Efekt ambicji eksperta

Psychologia decyzyjności pokazuje, że eksperci – programiści, architekci, analitycy – często chcą potwierdzić swoją wartość zawodową. Wywołuje to tzw. efekt ambicji. Chcąc pokazać, że są szybcy i skuteczni, mogą nieświadomie zaniżać czas potrzebny na realizację zadań. Pod wpływem autoprezentacji i potrzeby uznania ekspert zakłada, że na pewno pójdzie gładko, pomijając potencjalne opóźnienia, nieprzewidziane zmiany w wymaganiach czy konieczność refaktoryzacji kodu.

Efekt strachu eksperta

Z drugiej strony ta sama osoba może obawiać się niedoszacowania i w konsekwencji strat. Jeśli wcześniejsze doświadczenia pokazały, że projekty lubią się rozrastać, ekspert może dodać do wyceny bufor bezpieczeństwa, zawyżając koszty i harmonogram. To strategia obronna: lepiej przeszacować niż narazić się na późniejsze problemy. Niestety, takie podejście może sprawić, że oferta wyda się klientowi przewartościowana i mniej atrakcyjna.

Efekt obaw klienta

Klienci, z wielu różnych powodów, bywają nieufni. Wyobraź sobie osobę zamawiającą złożone oprogramowanie: słyszy kwotę, która wydaje się wysoka, ale nie ma pełnej świadomości, z czego wynika złożoność projektu. To rodzi podejrzliwość. „Czy rzeczywiście potrzebuję tylu modułów integracyjnych? Czy ten raport naprawdę jest tak trudny do wdrożenia?” – takie pytania mogą napędzać spiralę nieufności i negocjacji. W efekcie komunikacja staje się trudniejsza, a relacje – mniej harmonijne.

Efekt pośpiechu sprzedawcy

Sprzedawcy i negocjatorzy działają pod presją osiągnięcia celów finansowych i zamknięcia kontraktów w krótkim czasie. Pod wpływem tzw. efektu pośpiechu mogą oni spłaszczać wyceny, ignorować istotne detale lub sugerować uproszczone założenia, by tylko przyspieszyć podpisanie umowy. Rezultat? Podczas realizacji pojawiają się niedoszacowane zadania, które generują dodatkowe koszty, opóźnienia i frustracje.

Wszystkie te błędy poznawcze kumulują się, zaburzając transparentność i zaufanie w procesie wyceny. Warto jednak pamiętać, że istnieją narzędzia i metodyki, które mogą te skutki istotnie ograniczyć.

Różne role, różne perspektywy

Estymacja projektów IT to proces, w którym bierze udział wiele osób o odmiennych kompetencjach, priorytetach i formach odpowiedzialności. Każda z tych ról inaczej odbiera informacje, ocenia ryzyka i ulega innym błędom poznawczym. Zrozumienie perspektyw kluczowych uczestników estymacji jest pierwszym krokiem do wychwycenia źródeł zniekształconych wycen.

Eksperci techniczni, liderzy projektów, analitycy biznesowi – pomiędzy wiedzą a niepewnością

Ekspert techniczny, który bezpośrednio analizuje projekt i przygotowuje wycenę, posiada kluczową wiedzę o wymaganiach i zakresie prac. Mimo to, bywa podatny na błędy poznawcze wynikające z nadmiernej pewności siebie – może zakłada, że obecne przedsięwzięcie przypomina poprzednie, pomijając unikalne cechy nowego projektu. Równocześnie może obawiać się, że coś przeoczy, więc dodaje do wyceny rezerwy na wszelki wypadek, wynikające nie z realnych analiz, lecz z lęku przed niedoszacowaniem.

Zdarza się też, że ekspert świadomie ogranicza się do znanych sobie technologii lub rozwiązań, co może podnieść koszty i czas, a przecież wprowadzenie nowej architektury czy frameworka mogłoby być bardziej opłacalne, choć trudniejsze.

Dodatkowym wyzwaniem jest presja płynąca od zespołu sprzedażowego, który oczekuje szybkiej wyceny lub dostosowania jej do potrzeb negocjacyjnych – to sprzyja uproszczeniom, pomijaniu istotnych szczegółów i finalnie może zniekształcać trafność estymacji.

Dyrektorzy sprzedaży, account managerowie, negocjatorzy – gra o idealną ofertę

Osoba odpowiedzialna za ofertowanie i negocjacje z klientem balansuje między interesami własnej organizacji, a wymaganiami zamawiającego. Często, by zmieścić się w ustalonych ramach finansowych dostosowuje ofertę do budżetu klienta pomijając przy tym część realnych kosztów. Pod presją szybkiego zamknięcia umowy upraszcza estymacje, ignorując niuanse, które mogą ujawnić się jako ryzyka podczas realizacji projektu. Często składa też obietnice, które – choć przydatne w krótkoterminowych negocjacjach – nie zawsze odpowiadają przygotowanym kalkulacjom ekspertów technicznych.

W tle pojawia się również rywalizacja z innymi dostawcami: obawa przed przegraną w postępowaniu ofertowym lub przetargu skłania do zaniżania ceny, co w dalszej perspektywie rodzi konflikty i trudności wykonawcze.

Analitycy zakupów, specjaliści ds. zakupów, kierownicy projektów – pod lupą kosztów i detali

Osoby zajmujące się szczegółową analizą ofert i wycen starają się zweryfikować ich zgodność z określonymi wymaganiami. Wcześniejsze doświadczenia rynkowe kształtują ich myślenie i utrudniają obiektywną ocenę nowej inicjatywy.Skupienie się na szczegółach, które mogą nie mieć znaczącego wpływu na całkowity koszt, rodzi niepotrzebne wątpliwości i wydłuża rozmowy.

Dodatkową trudnością bywa brak pełnego zaufania do wykonawcy – pojedyncza pozycja w wycenie, która wydaje się zawyżona lub trudna do zweryfikowania, potrafi wzbudzać wzbudzić podejrzenia. W takiej sytuacji priorytet niskiej ceny może przysłonić realną złożoność projektu.

Prezesi, dyrektorzy IT, strategiczni decydenci – wizja rozwoju kontra budżet

Decydenci na wyższym szczeblu zarządzania oceniają projekty IT głównie przez pryzmat rentowności, ryzyka biznesowego i spójności ze strategią firmy. Pojawia się presja budżetowa, która wymusza pewne ograniczenia, nawet jeśli oznacza to rezygnację z przydatnych funkcji.

Jednocześnie brak dostępu do szczegółów technicznych lub niepełna transparentność wycen sprawiają, że osoby na tym poziomie nie zawsze mają szansę właściwie ocenić skalę projektu. Niepewność w tym zakresie rodzi strach przed nietrafioną inwestycją.To prowadzi do przeciągania decyzji, kolejnych rund negocjacji i rosnącego napięcia.

Wpływ na sposób postrzegania i oceniania przedstawionych wycen ma również wewnętrzna rywalizacja, potrzeba uzasadniania swoich decyzji przed innymi interesariuszami.

Każda z tych ról wnosi do procesu własne zrozumienie, uwarunkowania i ryzyko błędów poznawczych. Często osoby z różnych stron stołu negocjacyjnego nie dostrzegają, że inne grupy patrzą na wycenę z zupełnie innej perspektywy. Ekspert techniczny widzi złożoność modułów i zależności, menedżer skupia się na harmonogramie, a klient martwi się o to, czy nie przepłaci. Wszystkie te elementy nakładają się na siebie i wpływają na finalną wycenę, zwiększając ryzyko powstania nietrafnych kalkulacji.

Zrozumienie tych różnic jest fundamentem do wypracowania metod, które pomogą zniwelować wpływ błędów poznawczych i poprawić jakość estymacji. Dopiero na takim gruncie można efektywnie wprowadzać narzędzia i metodyki wymiarowania, by przynieść korzyści wszystkim stronom.

Metodyka punktów funkcyjnych jako rozwiązanie

W obliczu opisanych wcześniej błędów poznawczych naturalnym pytaniem jest: jak zredukować ich wpływ? Zastosowanie punktów funkcyjnych (PF) to jedna z metod, która może znacząco ograniczyć pole do subiektywnych interpretacji i ułatwić detekcję nieracjonalnych odchyleń w wycenie.

Czym są punkty funkcyjne?

Punkty funkcyjne to sposób mierzenia złożoności oprogramowania z perspektywy zewnętrznych interakcji – może to być końcowy użytkownik (człowiek), inny system, a nawet urządzenie IoT. Istotą PF jest analiza tego, jak dane przepływają pomiędzy modułami, jak użytkownicy (lub inne systemy) wchodzą w interakcję z aplikacją i jakie funkcje (np. raportowanie, przetwarzanie danych, integracja) są realizowane.

To nie tylko ekrany i formularze. W przypadku integracji dwóch systemów, mierzoną funkcją jest m.in. określony przepływ danych, wymiana komunikatów i wzajemne wywołania usług. Nawet jeśli dana integracja nie jest bezpośrednio widoczna dla końcowego użytkownika, to wciąż funkcjonalność systemu jako całości rośnie, a PF pozwalają to wychwycić i wycenić.

Przykłady zastosowania

Aby pokazać, jak metodyka punktów funkcyjnych może przełożyć się na konkretną, obiektywną wycenę, przyjrzyjmy się przykładowym dwóm wariantom tego samego typu funkcjonalności – generowaniu raportu miesięcznego o sprzedaży. W tym przykładzie zastosujemy metodykę COSMIC (Common Software Measurement International Consortium), która określa rozmiar oprogramowania w oparciu o przepływy danych między modułami systemu. Wyniki wymiarowania wyraża się w COSMIC Function Points (CFP).

Prosty raport miesięczny

W prostszym wariancie dokumentacja wskazuje, że raport generuje się na podstawie danych z jednego źródła, a wynik to prosty zestaw zagregowanych danych: łączna sprzedaż i liczba zamówień w wybranym miesiącu. Administrator wybiera okres, system odczytuje dane z bazy, przetwarza je i wyświetla jako plik do pobrania w prostym formacie CSV. Brak tu zaawansowanych podziałów na kategorie, brak dodatkowych źródeł, walidacji czy przeliczeń walutowych.

Po przeprowadzeniu wymiarowania z użyciem COSMIC uzyskaliśmy wynik 4 CFP, co świadczy o niskiej złożoności tej funkcjonalności.

Zaawansowany raport miesięczny

W bardziej złożonym wariancie raport korzysta z trzech źródeł danych i prezentuje wiele wskaźników z podziałem na kategorie produktów, regiony oraz konwersję wartości sprzedaży na EUR według średniego kursu walutowego. Dane są odczytywane z kilku tabel, przetwarzane i agregowane w bardziej skomplikowany sposób, a następnie opcjonalnie zarchiwizowane.

Wymiarowanie COSMIC pokazało, że taka funkcjonalność to już 9 CFP, czyli ponad dwukrotnie większa złożoność w porównaniu z prostszą wersją.

Jak punkty funkcyjne ograniczają błędy poznawcze?

Choć metoda punktów funkcyjnych nie sprawi, że błędy poznawcze znikną całkowicie, znacząco utrudnia ich nieświadome działanie i czyni je łatwiejszymi do wykrycia oraz zneutralizowania. Dzieje się tak, ponieważ PF opierają się na jasnych i obiektywnych kryteriach, a nie na luźnych szacunkach lub domysłach.

• Większa przejrzystość wyceny

  Klient otrzymuje jasno zdefiniowaną listę funkcjonalności z przypisanymi punktami. Jeśli zapyta: „Dlaczego ta integracja tyle kosztuje?”, można odnieść się do konkretnych elementów – liczby wymienianych danych, typów transakcji czy wymagań bezpieczeństwa. Dzięki temu zamiast domysłów i nieufności pojawia się merytoryczny dialog oparty na faktach.

• Mniej miejsca na ambicję lub strach eksperta

  Ekspert, bazując na metodyce PF, ma punkt odniesienia, który zmniejsza skłonność do zaniżania lub zawyżania wyceny pod wpływem presji. Musi on przypisać funkcjonalności punkty zgodnie z ustalonymi kryteriami, a nie na bazie przeczucia czy chęci wykazania się.

• Rola sprzedawcy oparta na danych, nie na intuicji

  Sprzedawca może odwołać się do bazy wymiarowań w obrębie swojej organizacji, by pokazać klientowi: „Podobna integracja w innym projekcie miała X punktów funkcyjnych i zajęła Y czasu”. Choć to nie jest globalny benchmark, sama metoda i historyczne dane wewnętrzne sprawiają, że argumentacja nie jest z powietrza, a opiera się na powtarzalnym procesie wymiarowania.

• Łatwiejsza weryfikacja z pomocą odpowiednich narzędzi

  Oprogramowanie wspierające wymiarowanie punktami funkcyjnymi może pełnić podobną rolę jak nowoczesne środowisko programistyczne (IDE). Tak jak IDE podpowiada składnię, sprawdza zgodność z językiem i dba o utrzymanie standardów kodu, tak narzędzie do wymiarowania pomaga utrzymać spójność z metodyką, zapobiega pomijaniu istotnych elementów i wychwytuje nieścisłości w przypisywaniu punktów. Dzięki temu, nawet w złożonych projektach, z łatwością można zidentyfikować i skorygować potencjalne błędy, zanim wpłyną one na trafność estymacji.

Metodyki PF w połączeniu z narzędziami, które usprawniają pracę nad dokumentacją i wymiarowaniem, pozwalają lepiej udokumentować proces wyceny i zmniejszyć przestrzeń dla błędów poznawczych. Z czasem organizacje mogą zbudować bazę wiedzy i wzorców, które dodatkowo poprawią trafność przyszłych oszacowań.

Od intuicji do obiektywizmu

Psychologia estymacji to temat ważny dla zrozumienia, dlaczego wyceny projektów IT tak często okazują się nietrafione. Wpływ błędów poznawczych jest widoczny na każdym poziomie: od ekspertów technicznych, którzy mogą zaniżać lub zawyżać czas i koszty z obawy o własną reputację lub przyszłe problemy, poprzez sprzedawców i negocjatorów, starających się zamknąć umowę w określonym budżecie i czasie, aż po decydentów strategicznych, którzy muszą uwzględniać ograniczenia finansowe oraz niepewność co do zwrotu z inwestycji.

Metodyki punktów funkcyjnych wprowadzają pewien porządek. Pozwalają na ujednolicenie i obiektywizację procesu wyceny, rozbijając projekt na mierzalne elementy i przypisując im określoną wartość punktową. Dzięki temu nie opieramy się już wyłącznie na intuicji czy presji, ale na spójnych, czytelnych zasadach, które można zestawić z dokumentacją i wymaganiami. Efekt? Łatwiej jest wytłumaczyć klientowi źródło kosztów, eksperci mają mniejsze pole do arbitralnych decyzji, a negocjacje stają się mniej podatne na emocjonalne zniekształcenia.

Chociaż punkty funkcyjne nie wyeliminują całkowicie błędów poznawczych, znacząco zmniejszają ich wpływ i ułatwiają weryfikację wycen. Dodając do tego nowoczesne narzędzia wspierające wymiarowanie, zyskujemy praktyczny sposób na utrzymanie standardów metodyki, transparentne powiązanie wymagań z ich punktacją oraz łatwiejszą identyfikację rozbieżności w szacunkach. Dowiedz się więcej, dlaczego warto korzystać z narzędzi do wymiarowania.

Następny krok: wprowadź transparentność do własnych wycen

Zastanów się, jak wygląda obecnie proces estymacji w Twojej organizacji. Czy przypominasz sobie sytuacje, w których wyceny były kwestionowane, a rozmowy z klientami lub wewnętrznymi interesariuszami przeciągały się z powodu jasnych kryteriów lub braku zaufania? Rozważ wprowadzenie metodyki punktów funkcyjnych – choćby w projekcie pilotażowym – aby przekonać się, że większa przejrzystość i obiektywizm pomogą uniknąć typowych pułapek psychologicznych.

Sprawdź dostępne narzędzia i zastanów się, jak możesz je wykorzystać do usprawnienia komunikacji, wzmocnienia wiarygodności wycen i skrócenia procesu negocjacji. Drobne zmiany w podejściu mogą mieć znaczny wpływ na jakość planowania, redukcję ryzyka i lepsze relacje między wszystkimi zaangażowanymi stronami. To pierwszy krok do bardziej świadomej i dojrzałej estymacji projektów.

FAQ

Co to są punkty funkcyjne w IT i do czego służą?

Punkty funkcyjne (Function Points, FP) to jednostka miary służąca do oceny rozmiaru funkcjonalnego oprogramowania z perspektywy użytkownika. Umożliwiają obiektywne szacowanie złożoności systemu na podstawie jego funkcji, niezależnie od technologii. Stosuje się je m.in. do estymacji kosztów, planowania zasobów oraz porównywania produktywności zespołów IT.

Dlaczego estymacje projektów IT często są nietrafione?

Bo opierają się na intuicji, a nie na danych. Zespoły często szacują „na oko” – w oparciu o doświadczenie, pamięć lub przeczucie – co otwiera drzwi dla błędów poznawczych, takich jak efekt zakotwiczenia, iluzja kontroli czy nadmierny optymizm. Brakuje obiektywnego punktu odniesienia, który pozwoliłby zweryfikować, czy projekt jest mały, średni czy duży. Gdy nie mierzymy, operujemy tylko opiniami – a te są zawodne. Dlatego potrzeba metody i narzędzi, które umożliwią systematyczne, porównywalne estymacje oparte na funkcjonalności, a nie na przeczuciach.

Jak ograniczyć wpływ błędów poznawczych przy szacowaniu projektu IT?

Można to osiągnąć przez stosowanie ustandaryzowanych metod – takich jak punkty funkcyjne – oraz wsparcie procesu estymacji odpowiednimi narzędziami. Metodyka punktów funkcyjnych wymusza analizę funkcjonalności z perspektywy użytkownika, co zmniejsza ryzyko subiektywnych przekłamań. Dodatkowo warto korzystać z danych historycznych i narzędzi wspierających analizę.

Jakie narzędzia pomagają w wymiarowaniu oprogramowania?

Na rynku dostępne są specjalistyczne narzędzia, takie jak 21prim, które wspierają cały proces wymiarowania – od zbierania danych, przez analizę funkcjonalności, po tworzenie raportów i porównań. Dzięki nim proces staje się bardziej przejrzysty, powtarzalny i mniej podatny na błędy ludzkie. Dowiedz się, jak to działa w praktyce lub zarejestruj bezpłatne konto i przekonaj się sam.